Istnieje olbrzymia ilość substancji psychoaktywnych, które służą człowiekowi do wpływania na swoją psychikę, niosąc przy tym niebezpieczeństwo uzależnienia. Ich sposób oddziaływania na organizm jest różny, jedne wywołują pobudzenie i podniecenie, drugie mają działanie uspokajające, przeciwbólowe i nasenne, jeszcze inne powodują halucynacje i „odmienne stany świadomości”. W wielu przypadkach wykorzystywane są w medycynie konwencjonalnej i naturalnej oraz jako używki lub element kultu. Są jednak takie, których działanie jest tak radykalne i destrukcyjne, że ich używanie zostało prawnie zakazane.
Substancje te nazwane potocznie narkotykami można je sklasyfikować i podzielić na wiele sposobów w zależności, jakie przyjęto kryteria – czy to będzie np. ich pochodzenie czy też skutki działania.
Najpopularniejszy jest podział narkotyków pod kątem oddziaływania ich na psychikę, przyjęty m.in. przez Organizację Narodów Zjednoczonych i Interpol:
I. Substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy
- opiaty (m.in. opium, morfina, heroina) oraz opoidy (syntetyczne substancje o działaniu podobnym)
- leki o działaniu nasennym (barbiturany) i uspokajającym (benzodiazepiny) oraz inne wykorzystywane najczęściej w neurologii i psychiatrii
- alkohol etylowy
- środki wziewne (rozpuszczalniki i inne)
- nikotyna /tytoń/
II. Substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy
- amfetamina i pochodne amfetaminy (np. extasy)
- kokaina (i jej różne postacie . m.in. crack)
- khat
III. Substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym
- cannabis (przetwory konopi – marihuana, haszysz, olejek haszyszowy)
- halucynogeny (LSD, PCP, meskalina, psylocybila)
Jeden z bardziej czytelnych i szczegółowych podziałów stworzony został przez Światową Organizacje Zdrowia (WHO). Wyróżniamy w nim 8 typów środków odurzających i substancji psychotropowych:
